Νοημοσύνη | Φαντασία | Δημιουργικότητα

Εξετάσεις, IQ τεστ, διπλώματα... Τυπικές διαδικασίες που μετρούν το πόσο έξυπνοι είμαστε. Υποτίθεται. Στ' αλήθεια, μετρούν το πόσο έξυπνοι είμαστε; Κι αν ναι, μπορούν να αποδείξουν ότι θα τα πάμε καλά στη ζωή μας; Τι είναι στ' αλήθεια η νοημοσύνη και τι δείχνει για μας;

Νοημοσύνη

Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη νοημοσύνη σήμερα έχει τις ρίζες του πολύ πίσω, στην εποχή των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων (βλ. Αριστοτέλης και Πλάτωνας) και εδραιώθηκε την εποχή του Διαφωτισμού, δηλαδή 17ο και 18ο αιώνα. Και οι φιλόσοφοι και οι διανοούμενοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια στέρεη βάση για την ανθρώπινη γνώση, δίνοντας τέλος στις προκαταλήψεις, προτείνοντας έτσι τη λογική και κριτική σκέψη ως τη μόνη αλήθεια (Cogito Ergo Sum).

Αφού διαμόρφωσε μέχρι και τις βασικές θεωρίες στις ανθρωπιστικές, ακόμα, επιστήμες (ψυχολογία, κοινωνιολογία κλπ.), επέδρασε καταλυτικά και στην εκπαίδευση και στην παιδαγωγική. Λόγω προτύπων της Βιομηχανικής Επανάστασης, υπήρχε ανάγκη για απλές και εύκολες φόρμες επιλογής και αξιολόγησης. Η νέα επιστήμη της ψυχολογίας είχε στη διάθεσή της νέες θεωρίες σχετικά με το πώς η νοημοσύνη θα μπορούσε να μετρηθεί και να αξιολογηθεί (βλ. Binet). Ως επί το πλείστον, η νοημοσύνη οριζόταν με όρους γλωσσικούς και μαθηματικούς. Υπήρχαν, επίσης, διαδικασίες που χρησιμοποιούνταν για να ποσοτικοποιήσουν τα αποτελέσματα (βλ. IQ). Επομένως, το "πακέτο" ήταν έτοιμο!

Έτσι, λοιπόν, καταλήξαμε να σκεφτόμαστε για τη νοημοσύνη με όρους λογικής ανάλυσης...
Θεωρούμε ακόμα ότι ο ορθολογιστής είναι ανώτερος από το συναισθηματικό τύπο, άρα η λογική σκέψη έχει μεγαλύτερη αξία από το συναίσθημα, και ότι οι ιδέες που έχουν πραγματικά αξία μπορούν να αποδοθούν είτε με λέξεις είτε με μαθηματικές παραστάσεις. Επιπλέον, ακόμα επικρατεί η άποψη ότι ένα τεστ IQ ή ένα διαγώνισμα στο σχολείο μπορεί να διακρίνει ποιος είναι ο πραγματικά έξυπνος ανάμεσά μας και, το τραγικότερο, ότι αξίζει ιδιαίτερη μεταχείριση έναντι των υπολοίπων (!).

Κανείς δε σκέφτηκε (πόσο δεδομένο το θεωρούμε πια) ότι τα τεστ αυτά μετρούν μόνο ένα συγκεκριμένο είδος νοημοσύνης, εντελώς απρόσωπα, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν ούτε τις περιστάσεις υπό τις οποίες διεξάγεται, ούτε, πιο σημαντικό, τη διαφορετικότητα του καθενός. Για το θέμα των τεστ σχολικής ετοιμότητας έχω γράψει κάποιες σκέψεις σχετικά, που μπορείτε να βρείτε, κάνοντας κλικ εδώ.

Η νοημοσύνη είναι πολλά περισσότερα από όσα τα τεστ IQ ελπίζουν ότι θα αξιολογήσουν ποτέ. 

Κανένας μας δεν είναι ένα απλό διανοητικό σκορ σε μια γραμμική κλίμακα. Δύο άνθρωποι με τα ίδια αποτελέσματα σε ένα IQ τεστ δε θα κάνουν ή δε θα πετύχουν τα ίδια πράγματα στη ζωή τους. Η νοημοσύνη κάθε ανθρώπου είναι τόσο μοναδική όσο και ένα δακτυλικό αποτύπωμα. Δεν το λέω εγώ, το αποδεικνύουν οι καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων γύρω μας. Σκεφτόμαστε με ήχους, με χρώματα, με κίνηση. Σκεφτόμαστε οπτικά. Σκεφτόμαστε συνθετικά, δημιουργικά.

Δημιουργικότητα 


Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι έντονα διαδραστικός. Χρησιμοποιούμε ένα καλό ποσοστό των δυνατοτήτων του σε κάθε εργασία που εκτελούμε. Μάλιστα, οι ανακαλύψεις, σημαντικές ή ασήμαντες, οφείλονται στη δυναμική χρήση του εγκεφάλου, στη δυνατότητα δηλαδή να βρίσκουμε νέες συνδέσεις μεταξύ των πραγμάτων (ένα καλό παράδειγμα ήταν ο Einstein).

Υπάρχει ο μύθος ότι μόνο οι ιδιαίτεροι άνθρωποι είναι δημιουργικοί. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Ο καθένας από μας είναι γεννημένος με τρομερές δημιουργικές ικανότητες. Μοιάζει πολύ με τη μόρφωσή μας. Αν κάποιος δε μάθει να διαβάζει ή να γράφει, δε θεωρούμε ότι είναι ανίκανος να το κάνει κάποια στιγμή, απλά δεν έχει μάθει να το κάνει. Το ίδιο ισχύει και με τη δημιουργικότητα. Μπορείς να είσαι δημιουργικός στο οτιδήποτε - απ' το να κατασκευάσεις κάτι, να λύσεις ένα μαθηματικό πρόβλημα, αλλά και να διατηρήσεις μια κοινωνική επαφή. Οτιδήποτε εμπλέκει τη νοημοσύνη σου.

Η δημιουργικότητα είναι το πιο δυνατό παράδειγμα της δυναμικής φύσης της νοημοσύνης. Μπορεί να ανακαλέσει όλες τις περιοχές του μυαλού και της ύπαρξής μας. Απαιτεί, βέβαια, και κάτι πολύ σημαντικό: να αγαπάμε αυτό που κάνουμε, όπως και τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και τη νοημοσύνη μας.

Η δημιουργικότητα χρειάζεται και τη φαντασία για να υπάρξει. Η φαντασία μπορεί να είναι εντελώς εσωτερική. Μπορείς να είσαι ευφάνταστος όλη μέρα και κανείς να μην καταλάβει ποτέ τίποτα. Για να είσαι, όμως, δημιουργικός πρέπει να κάνεις κάτι. Η δημιουργικότητα οδηγεί τη φαντασία σε άλλο επίπεδο, διότι "έχεις πρωτότυπες ιδέες που έχουν αξία και πρακτική εφαρμογή". Μπορούμε, δηλαδή, να χαρακτηρίσουμε τη δημιουργικότητα ως εφαρμοσμένη φαντασία.

Φαντασία 


Η φαντασία υποστηρίζει κάθε μοναδικό ανθρώπινο επίτευγμα. Η πρωτογενής πράξη φαντασίας είναι "να βλέπουμε μέσα από τα μάτια του μυαλού". Μπορούμε, δηλαδή, να πούμε ότι η φαντασία είναι "η δύναμη να φέρνεις στο μυαλό σου πράγματα που δεν τα βιώνεις με τις αισθήσεις σου".

Με τη φαντασία μπορούμε να συμπεράνουμε, να υποθέσουμε, να διαλογιστούμε, να προτείνουμε. Με μία λέξη, μπορούμε να είμαστε ευφάνταστοι. Το επίθετο "ευφάνταστος" έχει μεγάλη δύναμη. Σημαίνει ότι είμαστε ελεύθεροι. Είμαστε ελεύθεροι να πάμε πίσω στο παρελθόν (και ίσως να το ανασχηματίσουμε;), ελεύθεροι να στοχαστούμε το παρόν και ελεύθεροι να ονειρευτούμε το μέλλον. Η φαντασία, αν το σκεφτούμε καλύτερα, είναι το θεμέλιο για τα ανθρώπινα επιτεύγματα, όπως η γλώσσα, οι τέχνες, οι επιστήμες, τα φιλοσοφικά συστήματα και σχεδόν όλα όσα ορίζουν τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Η απελευθέρωση της φαντασίας μας, μας βοηθά να έχουμε δημιουργικές ενοράσεις. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες συνδέσεις, ώστε να βλέπουμε τα πράγματα με καινούριους τρόπους και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι δημιουργικές ενοράσεις συχνά έρχονται με μη γραμμικούς τρόπους, βλέποντας συνδέσεις και ομοιότητες μεταξύ πραγμάτων, τις οποίες δεν είχαμε παρατηρήσει πιο πριν. Φυσικά, η δημιουργική σκέψη δεν αντιτίθεται της λογικής σκέψης. Ίσα ίσα, η λογική μπορεί να είναι πολύ σημαντική σε διαφορετικά στάδια της δημιουργικής διαδικασίας, γι' αυτό και η φύση μας εξόπλισε με το αριστερό ημισφαίριο που είναι υπεύθυνο για τη λογική, σειριακή σκέψη (γλώσσα, μαθηματικά κλπ.) και το δεξί ημισφαίριο που είναι υπεύθυνο για πιο αφαιρετικές διαδικασίες (αναγνώριση προτύπων, προσανατολισμός κλπ.).

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η δημιουργικότητα και η φαντασία φτάνουν βαθιά στη διαισθητική και υποσυνείδητη σκέψη μας, μέσα στην καρδιά και τα συναισθήματά μας. Η δημιουργικότητα επηρεάζει, όχι μόνο τον τρόπο που υπάρχουμε στον κόσμο, αλλά και το τι κάνουμε σε αυτόν, όπως και το πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε γι' αυτό. Δεν επιβιώνουμε απλά στον κόσμο, αλλά προσπαθούμε να καταλάβουμε τι σημαίνουν όλα αυτά. Κι αυτό μπορούμε να το κάνουμε εξαιτίας της εντυπωσιακής δύναμης που έχει η φαντασία, η οποία συνδέει τη νοημοσύνη και τη δημιουργικότητα, προικίζοντάς μας με τις καλύτερες και τις χειρότερες δυνατότητες.

Όπως αναφέρει και ο William James, ένας από τους θεμελιωτές διανοητές της μοντέρνας ψυχολογίας: "Η μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να αλλάξουν τις ζωές τους, αλλάζοντας τη νοοτροπία τους... Αν αλλάξεις το μυαλό σου, μπορείς να αλλάξεις τη ζωή σου".

Άδεια Creative Commons
Το έργο με τίτλο Νοημοσύνη | Φαντασία | Δημιουργικότητα από τη δημιουργό Ελένη Γαρυφαλάκη διατίθεται με την άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο .
Βασισμένο σε έργο στο kalosagogos.blogspot.com.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Δυσορθογραφία: Συμφωνικά συμπλέγματα

Κάνοντας δουλειές του σπιτιού με παιδιά

BookBox: Advent Calendar Χριστουγεννιάτικων Βιβλίων